Bạch vân gia huấn

Bạch Vân Gia Huấn

Trình Quốc Công
Nguyễn Bỉnh Khiêm






















Tiểu dẫn

Cụ trạngtrình Nguyễn Bỉnh Khiêm người làng Trung Am ( nay là làng Cổ An, huyện VĩnhBảo, tỉnh Hải Phòng )
Gia đình có truyền thống hiếu học, gia giáo, kỷcương. Là cháu ngoại thượng thư Nhữ Văn Lang. Thầy giáo huấn cho trò lúc bé làquan bảng nhãn Lương Đắc Bằng.
Vốn tính thông minh kiệt xuất lại chăm học. Khi họcđến sách Thần Kinh Thái Ất có chữ chính thầy cũng không hiểu trog lại tinhthông, thưa lại với thầy
Lớn lên trong lúc nhà Lê suy loạn lạc khắc nơi. NhàMạc lên ngôi tình hình tạm ổn cụ mới đi thi lúc đó cụ đã 45 tuổi. Kì thi nào cụcũng đỗ đầu. Nhà Mạc rất kính phục tài đức của cụ, phong chức Tã Thị Lang,phong tước Trình Quốc Công.
Thấy thế sự nhiễu nhương, dân tình khốn khổ. Cụ từquan về Trung An viết sách. Nhà Lê trung hưng muốn triệu cụ ra làm quan, cụkhéo léo trối từ.
Cụ về với dân, làm được nhiều việc tình nghĩa; viếtđể klaij cho đời rất nhiều thơ văn kiệt tác bằng chữ Hán, chữ Nôm như: TrìnhQuốc Công thi tập, Bạch Vân thi tập – Trình Quốc Công sấm kí, tiên đoán rấtchính xác sự việc 500 năm sau.
Cụ thực sự là nhà triết học lỗi lạc, nhà văn hóalớn nhất của nước ta ở thế kỉ XVI.
Tập Bạch Vân Hia Huấn là một phần trong kho di sảnđó.
Thơ văn của cụ rất nhiều chất hiện thực, mang tínhtriết lí sâu xa. Đạo lí đối nhân xử thế, lấy đức bao chùm tất cả
Là những suy ngẫm, chiêm nghiệm, đúc kết như muốnvươn lên khái quát cuộc đời bằng những phạm trù triết học. Vì những lẽ đó cụ hay dùng những cặp phạm trù triết học, đốilập, trắng đen, tốt xấu, tròn vuông, vơi đầy, sinh diệt … để bầy tỏ quan điểmnhân sinh của mình.











Bạch Vân gia Huấn
TrìnhQuốc Công
Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm

Lượng đứcthánh rộng như biển cả
Truyền dậy chothiên hạ đều hay
Làm điều thiệnhưởng phúc dày
Bất nhân thấtđức có ngày tai ương
Mềm dẻo tốthơn căng cương
Lưỡi mềm cònmãi răng thường gảy đi

Chớ cạy mìnhdài mà chê người ngắn
Đừng dối lòngđừng có oán trời
Lặng im màngẫm sự đời
Tình ngườithoang thoảng vơi vơi thì bền
Đường quên bạnnghèo hèn xưa cũ
Vợ cháo rauxin chớ phụ tình
Vật ngon ănquá, bệnh sinh
Vui chơi quáchớn ắt thành tai ương

Giầu sang lắm,lắm đường bổng lộc
Cây trồng lạihẵn gốc bị thương
Sáng là: Tràngcuốc ruộng nương
Biết đâu chiềuđã Công Đường có khi
Làm tương đâuphải là dòng dõi
Thân nam nhichí phải tăng cường


Thiên thứ nhất:
Bàn về hiếuhạnh
Hãy suy xem sựthật ra sao
Trăm hay lấyhiếu làm đầu
Vạn điều áccũng khởi đầu từ tâm

Dành sách chocháu con là quý
Nhưng dễ đâuchúng đã học cho
Dành vàng chochúng đầy kho
Chắc đâu chúngđã giữ cho lâu bền
Chi bằng tíchđức liền liền
Mới là cái cớlâu bền về sau
Họa hay phúcbiết đâu là cửa
Do con ngườiđịnh cả đấy thôi
Ngẫm xem quyluật đất trời
Trồng đậu đcđậu dưa thời được dưa
Lướ trời rộng,thưa mà không lọt
Không bao giờbỏ sót chính tà
Biết xấu thìtránh cho xa
Biết lỗi sữalỗi ấy là điều hay

Trước khoannhượng sau dày quả phúc
Trước mở mangmang sau được phúc lành
Chớ chơi vớikẻ bất minh
Của phi nghĩachớ chiếm thành của ta
Lòng chớ nghĩgian tà hiểm độc
Chân đi khôngbước bậy giẫm càn
Nghe lời nóithẳng rõ ràng
Thấy nơi chínhnghĩa đàng hoàng thì theo
Người siêngnăng thêm nhiều tuổi thọ
Kẻ chơi bời đasố chết non
Sự đời chậmchắc thì hơn
Tình ngườithoang thoảng thì hơn quá nồng
Sự sang giầunếu không đáng hưởng
Có hưởng rồicũng chẳng ra sao
Chưa già đãhưởng lộc cao
Hẵn rằng đờicũng mau mau hết đời
Kẽ mưu mô hạingười người hại
Nuôi hặn thùmãi mãi không thôi
Người quân tửchẳng hoài hơi
Chẳng cần lísự tranh lời hơn thua

Có bệnh biếtphòng ngừa bệnh tật
Thì con ngườichắc hẳn sống lâu
Có việc biếtbảo ban nhau
Cửa nhà êm ấm bềnlâu tình người

Lấy vợ đâu kénđẹp người
Được ngườihiền đức thì người mới vui
Mối quan hệvới người thân quyến
Dù xa gần năngđến thăm nhau
Quan lại khôngcứ thấp cao
Thanh liêm,cần mẫn dân nào chẵng yêu

Tình bầu bạngiúp nhau mới đẹp
Chớ có vì nhậunhẹt mà chơi
Ngọc là vậtquý ở đời
Cháu con hiếuthảo sáng ngời ra phong





Thiên Thứ hai: CHỨC PHẬNLÀM CON

Phận làm conphải thông đạo hiếu
Phận làm dânphải hiểu chũ trung
Trên ra lệnh,dưới phục tùng
Cha làm việctốt con cùng học theo
Của cãi nhiềudùng lâu cũng hết
Chữ Hiếu,trung hưỡng mãi vô cùng
Bàn mưu tư lợithì đừng
Bàn điều nhânchính nên cùng tham gia
Làm tốt chớ bahoa kể lễ
Hoa sớm nỡ thìdễ sớm tàn
Cẩn thận đánggiá nghìn vàng
Phải suy nghĩkĩ, phải làm mới hay
Người tốt hãysắm tay làm phúc
Giúp ai khônglợi dụng người ta
Người biết lỗisữa thì tha
Trị người cólỗi chớ mà quá nghiêm
Dạy điều thiệnkhông nên cao quá
Để người họccó khả năng theo
Khoan hòa sẽđc tin yêu
Siêng năng cầnmẫn ắt nhiều thành công

Nói thận trọngthì không có lỗi
Làm thận trọngđỡ hối về sau
Thế lực dùmạnh đến đâu
Nếu đem dùnghết ắt sau hại mình
Hoặc tạo thếtạo thành phúc lôc
Hẵn rằng saucũng chẵng ra gì
Cứ đường chínhđạo mà đi
Hiếu trungnhân nghĩa suy mà làm





Thiên thứ ba: PHÚ QUÝ


Thiên thứ banói về phú quý
Sự giầu sangai chả ước mong
Nhưng giầusang chẳng phải công
Là phi đạo đứchẵn không lâu bền
Ai sống cảnhnghèo hèn cũng chán
Nhưng bấtlương đuổi hẵn chẵng đi
No cơm hẫmthiết gì thịt cá
Vui cảnh nghèoquên cả giầu sang
Nguười quyềnquý lắm bạc vàng
Lấy gương xữvới họ hàng mà soi
Ở có đạo nhiềungười giúp đỡ
Sống bất lươngít chỗ thân tình
Thà nghèo giữđược thơm danh
Hơn giầu lắmtruyện phẩm bình cười chê
Bọ ngựa rìnhcon ve định bắt
Sẽ lại rình bòsát phía sau
Tiếm tăm lừnglẫy càng nhiều
Tránh sau kẽxấu sinh điều ghét ghen
Nhiều tài cũnglắm phen khốn khổ
Nhiều công làcái hố suy bì
Nhớ rằng đừngcạy đừng khoe
Phải luôn thậntrọng chớ hề phô trương


Nói với bạnviệc hay í thẳng
Phải ngườitham họ chẵng nghe đâu
Nói với quantruyện thanh tao
Phải quan thamnhũng hẵn sau nó trù







Thiên thứ tư: ĐẠO NGHĨA

Thiên thứ tưnói về đạo nghĩa
Dạy cho ngườibiết để khuyên nhau
Trung với nướcđặt lên đầu
Đạo cha conđược xếp vào đại luân
Trài tài biếtthương dân thủ tiết
Gái kiên trinhphải biết giữ mình
Người tài nướcđược thơm danh
Vợ giỏi nhưđược ngọc lành trời cho
Gái bất chínhthì cho chẳng lấy
Trai có tàimắc bẫy thì ngu
Bất trung dễmắc mưu thù
Minh quân nhưmù mới lấy làm quan
Con dân thườngchăm ngoan học giỏi
Cũng có ngàytiến tới làm quan
Con quan chẵngchịu học hành
Suốt đời cũngchỉ làm anh dân thường
Làm quan mớithấm hơn chế độ
Có nuôi conmới nhớ - công mẹ cha
Muốn lòng ngaythẳng thật thà
Luyện rèn íchí phải là đầu tiên
Việc gia thấtmuốn yên mọi sự
Mỗi người nênbiết giữ phận mình
Đừng mưu lấycủa bất minh
Chớ ghen ghétvới người mình còn thua
Vợ người tachớ đùa cợt nhã
Đừng dèm phaquấy phá hôn nhân
Một năm có mộtmùa xuân
Một ngày cómột giừo dần đầu tiên
Cháy nhà cónưóc liền dễ chữa
Tình xóm giềnggiúp đỡ lẫn nhau
Tình đời lắm chuyệnthương đau
Anh em để mấtlòng nhau thật buồn
Người xưa bảothoái thường vẫn vậy
Đàn bà thì khódạy khó chiều
Quân tử phépchẳng cần theo
Tiểu nhânchẳng chấp những điều lễ nghi
Thấy ai có vậtgì quý giá
Chớ lân la tángạ cầu xin
Công việc nàoquá khó khăn
Đừng bắt ngườikhác phải lăn vào làm
Muốn tráchngười phải xem mình trước
Nếu tha mìnhtha được người ta
Quân bất chínhkẽ gian tà
Kết thân vớichúng dễ mà tam thân
Không minhbạch miếng ăn lời nói
Là nguyên nhâncái tội hại mình
Tuổi trẻ laođộng nhiệt tình
Khi già cuộcsống gia đình thảnh thơi
Trẻ mà lêulỗng chơi bời
Về già nhấtđịnh cuộc đời gian chuân

Của cho conđâu cần vàng ngọc
Mà cho conđược học được hành
Cho muônkhoảnh ruộng tốt xanh
Chẳng bằng chochúng nghề lành trong tay
Mộng làm giầu thườnghay thất đức
Làm điều nhânkhó được giàu sang
Thuốc hay khóchữa bệnh oan
Của nhặt đượckhó mỡ mang giầu bền
Bất nghĩa màchỡ nên phú quý
Như mây baybọt nước nỗi trôi
Phúc sinhtrong sạch lòng người
Đức sinh kiênnhẫn sống đời yêu thương
Tham lam lắmtất vương tai vạ
Soongs bấtnhân tội chã thoát đâu
Tiểu nhânchẵng giúp ai đâu
Bởi chưng lòngchúng như đầu mũi kim
Chỉ gai gócrắc tìm mưu kế
Cốt hại ngườimong để lợi mình
Người quân tửcó bất bình
Khéo mà xalánh kẻo sinh hằn thù

Tình người vốnnhư tờ giấy trắng
Như cột cờ vốnchẵng giống nhau
Khéo mà ứng xũvới nhau
Đừng làm ai đóphải cau đôi mày
Chớ mạt sátday tay mẵm miệng
Để người taphải nghiên hàm răng
Người gầy nênkém chạy hăng
Người không hồhởi nói năng vì nghèo
Sẵn tiền, rượithì nhiều bạn đấy
Lúc lâm nguynào thấy một ai
Luật trời báoứng chẵng sai
Không trướcmắt cũng lâu dài chứng minh





Thiên thứ 5: TÂM LINH CHÍTHIỆN

Thiên thứ nămtâm linh chí thiện
Mong tốt lànhmọi truyện công tư
Vui nhất làbạn thi thư
Việc đời mệtnhất ấy là dạy con
Cha nghiêmnghị sinh con hiếu thạo
Mẹ nhân từ dạybảo gái ngoan
Nhà lành hươngtỏa chi lan
Ở lâu vẫn thấymùi thơm ngọt ngào
Gần nhà ác nhưvào chợ cá
Buộc con ngườiquen cả mùi tanh
Có nét tốtchẵng kiêu căng
Đức lớn làmmãi cho thành thói quen
Giầu chớ kiêu,chớ nên ích kĩ
Sang cũng đừngxa xĩ hợm đời
Việc làm muốntốt tuyệt vời
Ba lần cânnhắc hẵn hoi hãy làm
Suy tính kĩbao hàm hai í
Việc chungriêng thấu lí đạt tình
Từ xưa vẫn sợvẫn kinh
Lòng ngườinham hiểm nãy sinh khó lườm
Kẽ tiểu nhânvốn thường xảo quyệt
Tìm mưu môtiêu diệt người ngay
Cho dù nhanhiểm quắt quay
Không qua lẽphải chẵng soay đạo trời
Bất nhân mànhất thời nổi tiếng
Không ngườithì trời diệt chẵng tha
Tự nhiên đượccủa đầy nhà
Một là lọc lớnhai là họa to
Có lúc bạotrời cho thắng cuộc
Hoặc đangnghèo lại được sang giầu
Thế gian yêulắm ghét nhiều
Khen nhiều chêlắm bao điều bất an
Mừng nhiều lolắng chãng oan
Vinh nhiềunhục lắm thế gian thường tình
Đừng cạy thếmà sinh kiêu ngạo
Chớ cạy quyềnmà tạo lợi riêng
Làm một việc thiệncũng nên
Trừ một việcác quả nhiên rất cần
Sinh sự thìbận tâm mệt sức
Nên nhúngnhường đạo đức thì hơn
Việc có chuẩnbị hãy làm
Việc khôngchuẩn bị chớ tham làm bừa
Bao kinh ngiệmtùe xưa đã thấy
Sai một li đimấy dặm đường
Quả quyết đượcviệc lẽ thường
Do dự hỏngviệc ấy hương ở đời
Sắc chẳng mêngười người mê sắc
Rượi chẵng sayngười người tự say
Đừng nên vuiquá nói chày
Đừng vì sướngquá vung tay làm liều
Quý chimphượng bởi yêu lông cách
Trọng hiền sĩở cách nói năng
Gặp khi hoạnnạn khó khăn
Hành vi tếnhị, nói năng lựa lời
Mười mắt trôngvà mười ngón trõ
Thật công minhsáng tỏ sâu xa
Quả đào ngườiquý tặng ta
Ta lấy quả mậnđem ra tặng người
Cung lạ - chớcầm tay mà khốn
Gặp ngựa lạ -chớ cưỡi mà gay
Qua ruộng rưachớ sữa giầy
Dưới gốc mậnchớ đưa tay sữa đầu
Coi trừng chốncữa cao nhà rộng
Đừng cạy rằngtông tộc mình to
Họ to lắmtruyện tò mò
Cửa cao càngdỡ lắm trò kiêu căng
Người tốt chơinói năng chân thật
Kẽ xấu chơinhư mật chết ruồi
Người tốt bềnchí thức thời
Khó khăn thuậnlợi vẫn nuôi chí bền
Kẻ xấu thườngvan xin lúc khó
Được biệc rồithì nó quên luôn
Mới hay muônsự vui buồn
Những điều chíthiện pải luôn ghi lòng




Thiên thứ sáu: THIỆN ÁC

Thiên thứ sáu:hai dòng thiện ác
Là hai điềuthiện ác nhau xa
Trăm năm trongcõi người ta
Dỡ hay báo ứngthật là công minh
Báo ứng có khinhanh khi chậm
Nhà tối nghèonào giám coi khinh
Việc làm phúcnếu vô tình
Như đường lánhnạn đáng khinh khỏi bàn
Kẽ bạo ngượcmưu toan việc xấu
Bịt được ngườisao giấu được người
Vần dương mọc,lặn luân hồi
Mặt trăng trònkhuyết đầy rồi lại trong
Tình ngườicũng tụ xong lại tán
Sự buồn vui –vui chán lại buồn
Cỏ hoa sớm nởtối tàn
Cây tùng câybách muôn ngàn sức xuân

Mỗi ngày xétbản thân ba lượt
Đêm nhiềungười sẽ biết cho ta
Số trời vốnsẵn định ra
Giầu sang có mệnhvinh hoa có ngày
Hoa nỡ muộnbởi cây cằn cỗi
Đời chưa vuibởi nỗi khó nghèo
Giàu sangkhách đến thăm nhiều
Nghèo hèn thânthích ra chiều cách li
Lúc dư tiềnphòng khi túng thiếu
Khi sướng vuiphải liệu khi buồn
Một nhà nềnnếp cương thường
Kính tôn chamẹ đẹp gương vợ chồng
Tình anh emthuận lòng nhân ái
Nghĩa bạn bèđi lại giúp nhau
Nuôi con phònglúc yếu đau
Chứa thócphòng đói là câu chí tình
Giúp người khitình hình nguy cấp
Hoặc cứu ngườitrong lúc gian nguy
Có mới đừngnới cũ đi
Miệng nói mộtlối bụng đi một đàng
Chớ có lànhbắt vành ra méo
Đừng có bé màxé ra to
Một chút làhết quanh co
Người ta sẽbiết cài trò không hay

Lời không cánhmà bay khắp ngã
Đạo cao thìgốc cả, dễ sâu
Mài vết ngọcchẵng khó đâu
Nói sai biếtsửa bao lâu mới lành
Lời đã nói baynhanh hơn gió
Ngựa tứ phicũng khó mà theo
Khinh người làthói tự kiêu
Người ta khinhlại đời nào chịu thua
Tự khen mìnhmà chê người hỏng
Thì người tacó trọng gì mình
Hãy suy thiệnác nhục vinh
ở sao có nghĩacó tình thì hơn




Thiên thứ bẩy: TÍCH THIỆN

Thiên thứ bẩy khuyên luôn tích thiện,
Chứa điều lành như mặt trời lên.
Rất vô tư, rất tự nhiên,
Sáng soi muôn nẻo chẳng phiền đến ai.
Chứa điều ác là tai họa đấy,
Lửa trên đầu nào thấy mà lo.
Chuyện ác dù chẳng nói to,
Trên trời rung động tự hồ sấm vang.

Việc mờ ám tưởng không ai biết,
Nhưng mắt thần như điện sáng soi.
Giầu sang đúng phận thì thôi,
Nghèo hèn yên phận sống môi trường nghèo.
Suy từ ta ra nhiều người khác,
Khoe điều lành, điều ác giấu đi.
Thấy ai làm trái điều gì,
Thì can ngăn, hoặc nghoảnh đi chớ nhìn.
Chuyện người khác không đem đàm tiếu,
Mặc người ta, mạnh, yếu, giở, hay.
Nói nhiều nghe cũng chán chầy,
Dạng nhiều sinh oán, bấy nay lẽ thường


Khi yêu cũng nên lường khi ghét,
Lúc ghét nên nhớ đến khi yêu.
Việc làm, lời nói, ít nhiều,
Phải nên hướng thiện, phải theo phận mình.




Thiên thứ tám: AN PHẬN

Giữ yên phận là Thiên thứ tám
Đừng để người đụng chạm đến ta
Biết lo tính, biết phòng xa,
Khoan dung ngay thẳng hẳn là sống lâu.
Nước chân chính, lòng trời cũng thuận,
Quan thanh liêm dân hẳn yên lòng
Vợ hiền là phúc nhà chồng,
Các con hiếu thảo thì lòng cha yên.
Dẫu có tài giỏi chớ nên khoe khoác,
Nhiều việc sao bằng được an nhàn.
Bốn mùa ấm lạnh xuềnh xoàng,
Nói năng thận trọng rõ ràng được yên.

Dễ được thìtất nhiên dễ mất,
Được vất vả thì mất khó khăn.
Làm thong thả việc chắc ăn
Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu.
Người xưa nói những câu triết lý:
Vào núi bắt hổ dễ như chơi,
Còn khi mở miệng dạy người,
Khó khăn nhiều lắm, liệu lời đắn đo.
Quân tử cần ăn no là đủ,
Không cầu kỳ cốt giữ bình yên.
Trò tìm thầy học dễ tìm,
Thầy tìm trò tựa mò kim đáy hồ.

Việc chia chác chẳng lo ít ỏi,
Chỉ đáng lo cái tội không đều.
Không lo hoàn cảnh túng nghèo,
Chỉ lo xã hội nhiều điều bất công.

Quá nham hiểmbởi lòng tham lắm.
Quá nhẫn tâm lòng hẳn quá tàn.




Thiên thứ chín: ĐẠI ĐẠO

Giữ đại đạo là Thiên thứ chín,
Lấy chữ “Trung” chữ “Tín” làm đầu.
Người quân tử đạo đức cao,
Không kiêu thái, giữ trước sau chan hòa.
Khi cần giúp người ta việc gấp,
Chẳng chọn ngày, đừng bấm ngón tay.
Người được ta cũng mừng thay,
Người đau, thông cảm đắng cay cho người.
Nói thao thao ngàn lời tươm tất,
Cũng không bằng việc thật đã làm.
Kiếm lời chê trách nhân gian,
Chính là chuốc lấy mối oan hại mình.
Ta giúp người chân tình độ lượng,
Là góp điều làm phước đáng tin.
Trăm nghe không bằng một nhìn,
Một việc thực tế hơn nghìn lời suông.


Việc trời đất cũng thường thay đổi,
Sáng gió mưa, chiều đã đẹp trời.
Giống như cuộc sống một con người
Sáng chiều, may rủi đầy vơi chuyển vần.
Có việc đối với ta như thế
Nhưng với người đâu rễ giống ta
Khi lời nói trái phát ra,
Tất nhiên cái họa cũng sà vào theo.


Của phi nghĩa đưa vào cửa trước,
Nó cũng tìm đường bước lối sau.
Đừng làm những chuyện không đâu
Chớ tham của lạ để sau bận lòng
Việc đừng quá lao tậm cật lực,
Nên đắn đo vừa sức thì làm,
Không lười biếng chẳng tham lam
Học điều Đại đạo –để làm thực tâm.




Thiên thứ mười: ĐỘC THƯ

Thiên thứ mười khuyên cần đọc sách,
Sách là thầy dạy mách cho ta.
Bao điều đạo lý sâu xa,
Văn minh khoa học bao la đất trời.
Ham đọc sách thì trời chẳng phụ.
Có chí bền ắt sẽ làm nên.


Mẹ cha vui bởi con hiền,
Gia đình hòa thuận đẹp yên mọi phần
Đạo đức cao, quỷ thần nể sợ,
Được mọi người giúp đỡ tin yêu.
Thấy việc thiện hãy làm theo,
Biết lỗi sửa lỗi là điều đáng khen


Cách đối xử phải nên suy xét,
Đừng cạn tình trái nết – mất lòng.
Muốn nhanh vội việc khó xong,
Ham lợi nhỏ việc lớn không hoàn thành.
Tre uốn mạnh chẳng vênh cũng gẫy,
Chó cắn càn bởi thấy cùng đường.
Đánh chuông chuông tất kêu vang,
Người quá uất ức sẵn sàng đấu tranh.
Chớ nên hám lợi hám danh,
Ít ham muốn mới yên lành bền lâu.




Thiên mười một: DO MỆNH

Bài mười một dạy câu số mệnh
Mọi điều đều do tiền định cả rồi.
Giầu sang cũng bởi tại trời,
Công danh có mệnh, có thời dở hay.
Đồ ăn uống xưa nay sản xuất.
Cũng đều do trời đất khởi sinh.
Người khôn làm đúng phận mình,
Tiểu nhân mạo hiểm hiếu danh, khoe tài.


Nói thẳng thường trái tai chẳng thích,
Hãy xét suy, có ích hãy làm.
Ở đời lắm thói đa đoan,
Thuốc đắng giã tật, thế gian tỏ tường.
Thấy người tốt chớ nên xem thường,
Hãy nghiêm suy ngẫm tìm đường mà theo.





Thiên mười hai: THÀNH SỰ

Bài mười hai lo toan sự nghiệp
Muốn thành công phải biết lo xa.
Mưu sự là ở người ta,
Thành công tốt đẹp suy ra tại trời.
Có trường hợp ở nơi nguy bại,
Được trời phù nên lại thắng to.
Hoặc khi tai nạn gay go,
Gặp may lại được trời cho an toàn.


Có đức mà nghèo hèn cơ cực,
Hẳn là do nghiệp chướng từ lâu.
Bất lương mà được giầu sang,
Chắc là kiếp trước bắc cầu thiên duyên.


Nếu phận nghèo thì nên nghèo trước,
Chớ dã tâm, bạo ngược khởi đầu.
Biết mệnh là bởi hiểu sâu,
Sống yên vô sự khác nào thần tiên.

Muốn sống lâu phải rèn luyện tốt,
Từ lao động ăn uống thuốc men…
Giữ gìn chừng mực cho quen,..
Một ngày vui khoẻ là tiên một ngày.


Không thuốc nào chữa bệnh khanh tướng thọ,
Có tiền đâu mua được con hiền.
Vợ ngoan chồng chẳng ưu phiền,
Có con hiểu thảo cha yên cõi lòng.


Bởi uống say, nói không tử tế,
Vì tiền tài, huyunh đệ từ nhau.
Nên xuống ngựa lúc qua cầu,
Có đường bộ chớ rủ nhau đi thuyền.
Áo trắng thì bụi đen dễ dính,
Khó an toàn bởi tính kiêu căng.


Lòng người hiểm hơn núi rừng,
Hãy suy luận, để coi chừng đó nghe.

“Bọ ngựa bắt con ve tưởng bở
Sẻ lại rình bọ ngựa kề bên;
Người săn tặng sẻ mũi tên;
Hổ lang rình sẵn xông lên vồ người.

Hổ đắc ý lên rồi định biến,
Ngờ đâu xa xuống giếng mạng toi!
Mới hay mạnh yếu ở đời,
Nhãn tiền báo ứng rạch ròi phân minh”




Thiên mười ba: TRÍ GIẢ

Bài mười ba dạy điều trí giả.
Bậc trí giả trọng mình hơn hết,
Bởi học nhiều hiểu biết càng sâu.
Chẳng cần đấu lý với nhau,
Chẳng cần đấu lực, đối đầu với ai.
Giữ danh dự trong ngoài kính nể,
Bảo vệ cho thân thể an toàn
Biết tự kiềm chế thì yên.
Không bị nhục cũng chẳng phiền đến thân.


Có những chuyện người trần khó biết,
Mà trời cao nghe thấy mọi điều.
Bảo rằng lỗi nhỏ chẳng sao,
Nhiều lỗi góp lại lớn lao khó lường.


Một mình chớ đi đường nguy hiểm,
Thuyền chở tham sinh chuyện đắm đò.
Chuyện người ta chớ tò mò,
Có trách thì trách lỗi to của người.
Thù oán cũ thì thôi quên tuột
Trước khoan hòa sau được điều hay.
Yêu đừng yêu quá đắm say.
Ghét đừng ghét đắng ghét cay sinh thù.


Có người chẳng được như ý muốn,
Nên bảo ban đại lượng thì hơn.
Trọng danh tiết như Thái sơn,
Người không thì chẳng giản đơn việc nào.
Giàu sang chẳng tự cao cậy thế,
Nghèo hèn không luồn lụy cúi đầu.
Kẻ vụng chẳng thấy việc đâu.
Người khéo thì việc bù đầu, luôn tay.
Bậc trí giả trước đây đúc kết
Ta nên tìm học biết mà theo
Luật ông Tiêu Hà dạy sáu điều
Lễ, ông Phu Tử cũng nêu ba phần.




Thiên mười bốn: MINH CHÂU

Ngọc Minh châu là thiên mười bốn
Ngợi ca đức khiêm tốn sáng trong.
Ngọc là vật quý vô cùng,
Minh châu nổi sáng trong vùng tối tăm.
Ngọc muốn đẹp phải năng mài giũa,
Cố nâng niu gìn giữ kẻo hoài.
Trời cho ta tấm hình hài,
Phải lo tự giác mà bồi bổ thêm.


Con hay, cha chớ nên khen,
Cha mắc lỗi, con chớ nên nói nhiều.
Thành công chẳng được tự kiêu,
Hưởng phúc, càng phải biết điều đừng tham.





Thiên mười lăm: HỌC VẤN

Bài mười lăm răn đường học hỏi.
Có tư duy mạnh giỏi hơn người.
Trước là đẹp đạo đất trời,
Sau là xây dựng tình người đẹp hơn.


Hiếu với cha thời con hiếu lại,
Kính trọng người người lại trọng ta.
Chớ tin những thuyết tà ma,
Nó làm chìm đắm xấu xa lòng người.


Người xưa bảo tiền tài – phấn đất,
Nghĩa nhân kia mới thật là ngàn vàng.
Đường dài thử sức gian nan,
Sống lâu mới biết ruột gan tình người.
Biết giữ phận thì đời nhàn hạ,
Không gian tham tai họa khó vào.
Vận đen vàng hóa ra thau,
Vận đỏ sắt cũng ra màu vàng tươi.
Rượu trắng nhuốn đỏ mặt người
Bạc vàng dễ nhuộm lòng người tối đen.


Nghèo giữa chợ ai thèm thăm hỏi,
Giàu trên rừng có khối người thương.
Vẽ hổ khó vẽ bộ xương,
Biết người biết mặt khó lường lòng ai.
Không đáng sợ sức hai con hổ,
Chỉ sợ người ăn ở hai mang
Sống đại lượng phúc huy hoàng.
Mưu sâu tai họa ắt càng thêm sâu.
Vợ chồng hiệp sức nhau bàn bạc,
Có tiền mua nhiều lạng vàng dòng.
Vợ chồng ăn ở khác lòng
Có tiền đâu dễ sắm cùng cái kim


Trị nhà như cầm cương ngựa dữ,
Trị nước như dạo thử cung đàn.
Cho nên học hiểu và làm,
Lẽ trời với lẽ dân gian hài hòa,
Muốn xây phú quý vinh hoa,
Cái nền học vấn phải là đâu tiên.




Thiên mười sáu: TU ĐỨC

Bài mười sáu thường xuyên tu đức,
Phải chuyên tâm nỗ lực hàng ngày.
Học rồi thực tế làm ngay,
Rút ra kinh nghiệm dở hay sự tình.
Tu đức tốt tướng sinh ra tướng,
Con thảo hiền sinh được cháu ngoan.
Nhà nghèo nhờ vợ đảm đang,
Nước loạn cầu tướng giỏi giang, trung thành.


Âm dương hòa không sinh lụt bão,
Vợ chồng hòa thì đạo nhà nên.
Tránh điều nghi kỵ hờn ghen,
Đàn bà tiếp khách phải nên nhớ rằng:
Cử chỉ đẹp, nói nhẹ nhàng,
Khi đưa tiễn khách xin đừng quá chân.


Bốn đức tính Công, Dung, Ngôn, Hạnh,
Người đàn bà gánh nặng lo toan.
Đừng kiêu sa, chớ lăng loàn,
Đừng ghen ghét chớ giận hờn với ai.
Gái yêu chồng đẹp vui mọi vẻ,
Giúp chồng nuôi con khỏe con ngoan.
Dựng xây tôn thống họ hàng,
Sáng trong như ngọc, nết càng đẹp ra.
Khi lòng dục dâm tà đã mở,
Quên yêu thương bỏ cả lễ nghi.
Nết hư dù chỉ một ly,
Tiếng tăm đồn đại bay đi khắp vùng.








Thiên mười bẩy: CÁT NHÂN

Rèn người tốt là chương mười bẩy,
Sống nhân từ ai nấy mến thương.
Trời cho Phúc, Lộc, Thọ trường,
Sống vui thanh thản đời thường gặp may.

Cha dạy con từ khi còn nhỏ,
Chồng khuyên vợ từ khi mới về.
Không quá vui đến đam mê.
Bài bạc, nghiện hút, rượu chè, gian dâm.

Tình dục chớ tham lam buông thả,
Sức suy tàn rệu rã, ai thương.
Của quý chớ có phô trương,
Bạc vàng phải khóa trong dương trong hòm.

Buồng the chớ để ai nhòm
Của còn nguyên vẹn, tình còn dài lâu.




Thiên mười tám: LƯƠNG TÀI

Bài mười tám răn chữ lương tài
Lương là đạo cao đức trọng
Có lương tài chết sống thơm danh.
Người tài lành có bạn lành,
Người ác bạn ác kết thành tai ương.
Người lương tài nên thường nói thẳng,
Kẻ xấu xảo nịnh chẳng thương yêu.
Người lành nói ít làm nhiều,
Tiểu nhân múa mép, lắm điều ba hoa.


Người lành không gian tà uẩn khúc,
Hành động luôn chính trực, phân minh.
Kiệm cần có lý có tình,
Để không mang tiếng rằng mình kiêu sa.
Vụng may áo gấm cũng hỏng,
Làm bậy thì phá hỏng cơ ngơi.
Biết ít thì sống thảnh thơi,
Biết nhiều lắm chốn, lắm điều thị phi.


Người giúp việc cần chi đẹp xấu,
Cần chọn người trung hậu, chăm ngoan.
Lòng người, nọc rắn khó phân,
Mặt trời ai biết chuyển vần như xe.


Của xóm Đông lấy về hôm trước,
Đến hôm sau nó ngược xóm Đoài
Việc hôm nay, việc ngày mai.
Hãy đem hai chữ Lương Tài mà xem.




Thiên mười chín: LẬP THÂN

Bài mười chín dạy đạo lập thân.
Đạo lập thân muốn bền muốn vững,
Phải khôn ngoan trong cứng ngoài mềm,
Phúc nhà thuận dưới kính trên,


Kiệm cần kiên nhẫn là nền trị gia,
Làm quan phải giỏi và liêm khiết,
Cẩn trọng luôn và biết thương dân.
Mới hay bí quyết lập thân,
Kiên trì: Liêm chính kiệm cần thì nên.



Bài hai mươi: THỊNH ĐỨC

Bài hai mươi là thiên thịnh đức
Một số điều đã được rút ra.
Người thực tài chẳng ba hoa,
Thường khi dung mạo cứ là như ngây.

Có ruộng không cấy cày thì đói,
Có sách không học hỏi thì ngu.
Trai không dạy, khác chi lừa,
Gái ngu thì cũng giống như lợn sề.


Trai sợ vợ bởi vì nhu nhược,
Gái kính chồng vì được nết ngoan.
Phải dè xẻn bởi thiếu ăn,
Sống xa xỉ bởi nguyên nhân của thừa.


Vừa lười nhác, lại vừa ngu xuẩn,
Thì giầu sang đâu đến mà mơ.
Hay đến thân cũng thành sơ,
Ngồi dai chủ chẳng bao giờ thích đâu.


Uống rượu đấu khẩu nhau ít chứ,
Mới là người quân tử phòng thân.
Thóc tiền sòng phẳng đồng cân,
Mới là đức độ, tinh thần trượng phu.


Con cá bị giật lên bờ
Có hối cũng chẳng bao giờ được tha.
Làm việc xấu đã sa pháp luật,
Hối ba lần cũng thật muộn mằn.
Nước loạn chớ đến dung thân
Nơi nguy hiểm chớ bước chân lần vào.


Phép quyền biến làm sao biết trước,
Phải đắn đo mong được an toàn,
Lò lửa ví như phép quan,
Lòng người như sắt như gang trong lò

Người yếu phảinương nhờ người mạnh,
Giúp được người là hạnh phúc thay,
Không thù dai chẳng hại ai,
Tuy nhiên vẫn phải nhớ bài phòng thân.


Trên lượng cả, chẳng cần phạt dưới,
Kẻ trịch thượng từ chối đừng chơi.
Nước trong ít cá lội bơi,
Sống nhiều khe khắt, ít người mến thân.




Thiên hai mươi mốt: HIẾU HOÀN

Bài hai mươi mốt hai chữ hiếu hoàn.
Hiếu hoàn luật xoay vần vay trả,
Báo ứng nhanh gương đã nhiều rồi.
Nhạt nồng khéo ở lòng người,
Dở hay đã có đạo trời phân minh.


Trời mưa gió thình lình bất chắc,
Người có khi dồn dập tai ương.
Có đức dễ được thọ trường,
Tu nhân tích đức, phúc thường dầy thêm.
Lừa dối người là mầm tai họa,
Phúc dầy nhờ lượng cả bao dung.
Cẩn thận chẳng sợ khốn cùng,
Nhẫn thì chẳng nhục, vạ không đến mình.


Sống bình tĩnh được yên lành mãi
Biết kiệm cần đỡ phải reo neo.
Trên sông tùy khúc bơi chèo,
Vào nhà tùy lúc liệu chiều tuân theo.


Dạy con cháu bằng điều từ thiện,
Lấy khoan dung điều khiển người theo.
Một năm kế hoạch ăn tiêu,
Không gì bằng cấy trồng nhiều lúa khoai
Kế mười năm dài hơn một chút,
Không gì bằng trồng được nhiều cây.
Còn như kế hoạch lâu dài,
Là trồng cây đức dẻo dai liền liền.
Dù lắm tiền thuốc men tẩm bổ,
Chẳng bằng đêm nằm ngủ riêng giường.
Dạy con lần mở văn chương,
Ở trong vùng bạc kim cương có thừa.


Một con được ơn vua lộc nước,
Để cả nhà cũng được thơm lây.
Siêng năng học tập đêm ngày,
Để mà chiêm nghiệm lời này khuyên răn.


Việc đúng cứ tiến hành đừng sợ,
Trời sẽ cho phúc ở tầm tay
Lấy điều đạo lý xưa nay,
Truyền cho con cháu đời này đời sau.




Thiên hai mươi hai: NĂNG TĨNH

Bài hai mươi hai dạy người điều năng tĩnh.
Biết đắn đo sống hẳn yên lành.
Biết suy nghĩ việc dễ thành,
Cầu đâu được đấy vui lành biết bao.



Khi sống biết lo sau tính trước.
Lúc lâm chung hẳn được yên lành.
Tuổi già lắm bệnh phát sinh,
Đều do lúc trẻ tự mình làm ra.


Lúc thịnh đạt gian tà trái đạo,
Khi tuổi già quả báo coi chừng!
Sợ thay “Đốm lửa thiêu rừng”,
Nửa câu nói trái, sau đừng khoe khôn.

Biết điều thiện ôn tồn nhắc bạn,
Chỉ nơi nguy cho người khách lánh xa.
Khi lòng hiểm độc gian tà,
Niệm kinh gõ mõ quả là vô duyên.
Đem bố thí bằng tiền bất chính,
Cũng chỉ là vô ích mà thôi.
Chỉ một hành động xấu chơi,
Nói khôn nói khéo, ai người còn tin.


Sống thừa mứa bạc tiền nhung lụa,
Chắc đâu bằng sống đủ mà vui.
Gần mực thì ắt phải đen thui
Gần son thì đỏ sự đời chẳng sai.


Gần người ngu biến hay thành dốt,
Gần người hiền càng tốt thêm ra.
Người quân tử đức nở hoa,
Tiểu nhân tìm cách xấu xa học đòi.
Ngẫm xem muôn sự ở đời,
Ác thì gặp ác, nhân thời gặp nhân.
Con ngựa cùng, vung chân đập phá,
Chim cùng đường, liều mổ đòi bay,
Thú cũng muốn xổng chạy dài,
Bản năng tự vệ muôn loài bẩm sinh.

Người giả dối thì đừng bắt chuyện,
Gái lẳng lơ thì biến cho xa.
Những người ngay thẳng hiền hoà,
Kiên tâm gần gũi để mà học theo.

Kẻ nghiện ngập lêu têu, hợm hĩnh.
Hãy coi chừng ! Cố tránh đừng chơi.
Mới hay hậu bạc ở đời
Trắng, đen cũng bởi lòng người mà ra.





Bài hai mươi ba: THƯ TẤT

Bài hai mươi ba là bài thư tất
Sách Bạch Vân kết luận dạy rằng:
Muôn việc khởi tự cái Tâm,
Nếu lòng buông thả, lỗi lầm đến ngay.


Học điều hay tỏ bài chân lý
Bảo tồn Chân - Thiện - Mỹ sáng trong
Thánh nhân trợ giúp bao dung,
Tiến –lui, còn - mất mới mong tinh tường.


Không để mất kỷ cương chính đạo,
Lời thánh hiền dạy bảo thiêng liêng;
Hiếu-Trung-Cần-Kiệm-Chính-Liêm
Xa gần kính trọng, dưới trên thuận hòa.
Sự kính nhường coi là cái gốc,[/font:e